YAZAR:
Buğra Kubilay Dursun

YAZININ HEDEF KİTLESİ NE?
(kimlere faydalı olabilir):
Sporcu çocukların ebeveynlerine, çocuk sporcularla çalışan gönüllülere, çocuk sporculara, spor psikolojisi ile ilgilenen öğrencilere

YAZININ AMACI NE?
(nasıl faydalı olabilir):
Sporun çocuklara ne açıdan faydalı olabileceği konusunda bütüncül donanım kazandırmak. Çocuklarda spor yapmanın bilişsel beceriler ve gelişimsel süreçlere olan olumlu etkisini bilimsel verilerle pekiştirmek. Spor psikolojisi hakkında temel seviyede bilgi kazandırmak.

Çocuk ve Spor

Hareket, insanın hayati bir ihtiyacıdır. Çocuk, hareket etme yoluyla dünya ile etkileşime girer. Dünyayı tüm duyuları ile algılamaya, keşfetmeye, test etmeye, kavramaya ve anlamaya çalışır. Deneyim kazanıp, kendine güven duygusunu geliştirmesine imkan sağlar. Bu kapsamda beden eğitimi çocuğun duygusal, zihinsel, sosyal ve fiziksel gelişimini destekler.

Çocuklar anne rahmi dahil olmak üzere mizaçları gereği hareket etme dürtüsü ile donatılmışlardır. Hareket yaşama sevinçlerinin bir göstergesidir. Yaşamın ilk 10 yılındaki bu hareket güdüsünün yoğun olduğu dönem, ömür boyu alışkanlık haline evrilecek fiziksel aktivite alışkanlığı için çok kritik bir dönemdir. Çocuklukta edinilen davranış kalıplarının genellikle bir ömür boyu devam etme durumu izleme etkisi yani çocuğun davranışa sürekli şahit olması ile ifade edilmektedir.

Spor ve fiziksel etkinliklerle stres, kaygı ve depresyon düzeyi arasında ters orantılı; benlik saygısı ve kendilik algısı ile doğru orantılı bir ilişki olduğu birçok çalışmada saptanmıştır. Ayrıca düzenli egzersiz yapan ergenlerin anne-babalarıyla daha az çatışma yaşadığı, daha az depresif belirti ve madde kullanımı tanımladığı, akademik başarılarının ortalamanın üstünde olduğu bildirilmektedir.

Spor psikolojisi nedir?

Spor ve egzersiz bağlamında, insanların ve insan davranışlarının bilimsel anlamda çalışılmasına ve edinilen bilginin uygulama alanına geçirilmesini konu edinen dsiplinine Spor Psikolojisi denir. Spor psikolojisinin çalışma alanlarını ve sporculara ne gibi faydalar sağladıkları noktasını daha iyi kavrayabilmek için bazı örnek sorular verebiliriz.

Örneğin,

  • Kendine güven eksikliği, bir çocuğun yüzmeyi öğrenebilme becerisini etkiler mi?
  • Spor amaçlı koşmak kaygı ve depresyonu azaltır mı?
  • Beden Eğitimi derslerine katılmak, bir çocuğun öz-saygısını geliştirir mi?

Gibi sorular spor psikolojisinin çalışma alanları içerisindedir. Spor ve egzersiz psikologları elit sporcular yanında çocuklar, bedensel ve zihinsel engelliler gibi insanları tümüyle anlamak yolunda çalışırlar ve onların spor ve egzersiz alışkanlıklarını kazanmalarına yardımcı olurlar.

Temelde fiziksel aktiviteye katılım insan psikolojisini nasıl etkiler bu konu spor psikolojisinin önemli bir sorusudur.

Ebeveynlerin çocuk sporundan beklentileri nelerdir?

ABD Dopingle mücadele kurumu tarafından 2011 yılında ebeveynlerin çocuklarının spora katılımlarıyla ilgili ne gibi beklentileri olduğu yönünde bir çalışma yapılmıştır. Ebeveynler, çocuklarının spora katılmasının kişisel ve sosyal değerlerinin gelişmesi noktasında bir beklentiye giriyorlar. Ama Gould ve Bean’ in 2011 yılındaki çalışmasına göre bu gelişim için sadece organize sporlara katılım çocuklar için faydalı değildir. Karakter gelişimi, liderlik, iyi spor davranışı ve başarı yönelimleri yalnızca spor yapmakla ortaya çıkmaz. Bunlar genellikle çocukları anlayan ve olumlu ortamları sağlayan liderlerin etkin bir şekilde kontrol edilmesiyle ortaya çıkar. Nitelikli ve çocukların bilişsel gelişimlerine ortam hazırlayan ebeveynler, antrenörler ya da liderler olabilmenin ilk şartı çocukların spor ve fiziksel aktiviteye katılımlarının psikolojisini anlamaktır.

Dünya Sağlık Örgütü, sporu 2005 yılında ruh sağlığını koruyucu önlemler arasına almıştır ve her gün 30 dakika spor yapılması önerilmektedir

Çocukların spora katılma ve katılmama nedenleri nelerdir?

Çocuklar neden spor yapar? Birleşik devletlerde 8.000 gencin katıldığı bir çalışmada katılımcı çocuklara spora katılmalarının muhtemel nedenlerini önem sırasına göre sıralamaları istenmiştir.(Weinberg,2009) Pek çok çocuğun, spor yaparken ilk nedeni eğlenme amaçlı spor yapmaktır. Bahsedilen diğer nedenler; iyi oldukları bir şeyler yapmak, yeteneklerini geliştirmek, egzersiz yapmak ve formda kalmak, arkadaşlarıyla vakit geçirmek ve yeni arkadaşlar edinmek, yarışma etmek şeklinde sıralanmıştır. Yani çocuğunuzun bir spor ile eğlenme ihtiyacını karşılaması hem gelişimsel bir ödevini yerine getirmesini sağlıyor hem de spora katılma alışkanlığını pekiştiriyor.

Peki, çocuklar neden spor yapmaya devam etmezler? Çocukların spora katılımı 10 ile 13 yaş arasında zirveye ulaşmakta ve sonrasında yalnızca çok küçük bir oranın organize sporlarda kaldığı 18 yaşına doğru ciddi oranda azalmaktadır. Yani Spora başlayan her 10 çocuktan 3 ya da 4 tanesi bir sonraki dönemde spora devam etmemektedir. 10-18 yaş arası yüzmeyi bırakan 50 yüzücüyle yapılan bir araştırmada,’’ yapılacak başka şeyler, ilgi alanının değişmesi ‘’ gibi faktörler çocukların büyük çoğunluğunun sporu bırakma sebepleri arasında gösterdiği başlıca gerekçelerdir.

Sporu bırakmanın betimleyici nedenlerinin -örneğin ilgi alanının değişmesi ya da çocuğun spor yaparken eğlenmemesi-, altında yatan şey, çocuğun değerli ve yetkin hissetme ihtiyacıdır. Genç sporcular aktivitede kendilerini değerli ve yetkin hissettiğinde, spora katılma eğilimleri de artar. Becerilerini sergilerken kendilerini rahat hissetmiyorlarsa sporu bırakma eğiliminde olurlar. Son yapılan araştırmalar, gençlerin spor ortamında ilişki ihtiyaçları karşılanıyorsa spor yapma ihtimallerinin daha yüksek olduğunu göstermektedir.

Gençlik sporlarında Akranların rolü nedir?

Duygusal arkadaş motifi çocukların spora katılımını etkileyen başlıca sebeplerden biridir. Bu yüzden çocuklar sporun sağladığı arkadaşlarla vakit geçirme ve yeni arkadaşlar edinme gibi fırsatlar sayesinde spordan zevk almaktadır. Arkadaşların ve akranların çocukların psikolojik gelişimlerinde büyük rol oynadığını söylemek çok şaşırtıcı olmayacaktır. Akran ilişkileri kabul algısı, benlik saygısı ve benlik motivasyonuyla yakından ilişkilidir. Çocuklara ilk etapta yarışmadan daha çok işbirliğini destekleyen motive edici ortamlar oluşturarak akran ilişkilerini geliştirmelidir. Uygulayıcılar bu süreçte küçük grupların etkileşim kurmasını gerektiren oyunlar oynatabilir ve böylelikle sporcu veya öğrenci katılımını arttırabilirler. Genç Amerikan Futbolu oyuncularında olumlu akran ilişkilerinin stresi azalttığını, motivasyondaki istikrarı arttırdığı ve devamlı katılımı sağladığı ortaya çıkarılmıştır. (Weinberg,2009) Dolayısıyla, akran ilişkilerinin çocuğun fiziksel aktiviteye yönelik motivasyon arttırmada çok büyük payı vardır ki bu da olumlu akran ilişkilerine özendirmenin fiziksel aktiviteye katılımı arttırabileceğini ileri sürer.

KAYNAKÇA

ALPASLAN, A. H. (2012). Ergen Ruh Sağlığı ve Spor. Afyonkarahisar: Kocatepe Medical Journal. ORHAN, R. (2019). Çocuk Gelişiminde Fiziksel Aktivitenin ve Sporun Önemi. Kırkkale: Kırıkkale

Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (KÜSBD).

Weinberg R.S, D. G. (2019). Spor ve Egzersiz Psikolojisinin Temelleri. Ankara: NOBEL AKADEMİK YAYINCILIK.